مجله علمی پژوهشی بوم شناسی کاربردی

به‌منظور پایش و ارزیابی پیامدهای اکولوژیک ناشی از مداخلات انسانی، کمی‌سازی تغییرات کاربری و پوشش اراضی ضروری است. شرایط اکولوژیک و کیفیت آب تالاب به ویژگی‌های سیمای سرزمین از جمله نوع و نسبت کاربری و پوشش اراضی در بالادست و پیرامون تالاب مرتبط است. در مطالعه حاضر، کاربری و پوشش اراضی تالاب بین‌المللی شادگان ایران برای سال‌های ۲۰۰۱، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست و الگوریتم شبکه عصبی تهیه و تغییرات رخ داده در این بازه زمانی آشکارسازی شد. سپس با استفاده از ابزار مدل‌ساز تغییر سرزمین در نرم‌افزار Idrisi TerrSet، کاربری و پوشش اراضی و تغییرات آن با استفاده هفت متغیر مستقل تا سال ۲۰۳۰ شبیه‌سازی شد. نتایج نشان داد که بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۷، وسعت پوشش آب تالاب حدود ۴۸۲۰۰ هکتار افزایش و طبقات مربوط به کاربری و پوشش اراضی شوره‌زار و پوشش گیاهی حدود ۵۰۰۰۰ هکتار کاهش یافته‌اند، اما از آنجایی که این افزایش آب تالاب ناشی از ورود زهاب و پساب صنایع مختلفی از جمله: کشت و صنعت نیشکر و... است، این افزایش به‌طور قابل توجهی باعث تغییر کیفیت آب و ترکیب گونه‌های گیاهی تالاب می‌شود که پهنه‌بندی این تغییرات نیازمند بررسی‌های بیشتر و مطالعات در مقیاس خرد است.  

آشکارسازی، پیش‌بینی و کمی‌سازی روند تغییرات الگوی سیمای سرزمین اراضی جنگلی حوزه آبخیز قره‌سو یکی از نیازهای اطلاعاتی به‌منظور ارزیابی و پیش‌گیری از بحران است. لذا، نقشه‌های کاربری اراضی برای سال‌های ۱۳۶۶، ۱۳۸۱ و ۱۳۹۷ از روش حداکثر احتمال طبقه‌بندی و میزان تغییرات پهنه‌های جنگلی براورد شد. سپس با استفاده از مدل ژئومد و با بهره‌گیری از نقشه پتانسیل احتمال تغییر مناطق جنگلی به غیرجنگلی حاصل از روش ارزیابی چندمعیاره، نقشه کاربری جنگلی برای سال ۱۴۲۰ پیش‌بینی و با استفاده از ده سنجه سیمای سرزمین مشخصات کمی و توزیع مکانی آنها تحلیل شد. نتایج نشان داد در بازه زمانی ۳۱ سال، ۲۶۳۲ هکتار جنگل‌زدایی شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۲۰، ۲۰۸۴/۷ هکتار دیگر از مساحت جنگل‌های منطقه کاسته شود. تحلیل سنجه‌های سیمای سرزمین نشان‌ می‌دهد که سیمای پهنه‌های جنگلی در بازه زمانی مورد مطالعه، کوچک‌تر، تکه‌تکه‌تر، نامنظم‌تر و ناپیوسته‌تر شده است. نتایج تحلیل نقشه‌ها با رویکرد تحلیل سنجه‌های سیمای سرزمین نشان می‌دهد از سنجه‌های مورد استفاده، تغییرات مقدار شش سنجه مساحت کلاس، تعداد لکه‌ها، تراکم لکه، میانگین سطح لکه، دایره محدود‌کننده و اندازه سوراخ‌شدگی روند منظمی دارند که این روند حاکی از آن است که مدل ژئومد در پیش‌بینی پهنه‌های جنگلی سال ۱۴۲۰ کاملاً موفق عمل کرده است. 

ارزیابی تغییرات صورت گرفته در زیستگاه گامی مهم در اولویت بندی مکانی برنامه های کاهش تعارض انسان و حیات وحش است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تغییرات کاربری اراضی در محدوده مناطق با ریسک بالای تعارض خرس قهوه ای در استان فارس اجرا شد. در گام نخست، با استفاده از نقاط وقوع تعارض، متغیرهای پیش بینی کننده و رویکرد اجماع مدل های کوچک، نقشه مناطق با ریسک بالای تعارض تهیه شد. در گام دوم، با استفاده از روش‌ های سنجش از دور، روند تغییرات کاربری اراضی در بازه زمانی ۳۰ ساله در محدوده مناطق با ریسک بالا ارزیابی شد. نتایج مدل سازی ریسک نشان داد که فاصله از مناطق روستایی، کریدورهای مهاجرتی و تراکم لکه های جنگلی مهم ترین متغیرها در احتمال وقوع ریسک تعارض خرس است. به ترتیب ۳/۷۵ و ۶/۹۱ درصد از منطقه در طبقات با خطر بالا و متوسط قرار گرفت. ارزیابی تغییرات کاربری نشان داد در یک بازه زمانی ۳۰ ساله سطح باغات و اراضی کشاورزی از ۱۲۱۶۷ به ۵۲۶۶۲ هکتار افزایش یافته است. چنین تغییری می تواند احتمال تعارض خرس با جوامع بومی را افزایش دهد. بر اساس نتایج این پژوهش طرح ریزی برنامه ریزی های بین سازمانی به منظور جلوگیری از روند تخریب عرصه های طبیعی جهت کاهش تعارضات انسان و حیات وحش امری ضروری است.