مجله علمی پژوهشی بوم شناسی کاربردی

هدف این پژوهش بررسی برخی عوامل محیطی زوال جنگل‌های زاگرس در استان ایلام بود. در این راستا، لایه‌های رستری ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت، سایه‌دامنه، شکل زمین و سازند در جنگل‌های زاگرسی استان ایلام تهیه شد. نقشه پراکنش پوشش جنگلی زنده و خشکیده نیز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست ۸ به‌دست آمد. سپس، درصد پوشش خشکیده جنگل در هر طبقه خاص از عوامل مورد بررسی با استفاده از  سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) محاسبه شد. نتایج نشان داد که ۲/۳۷ درصد از تاج‌پوشش کل درختان خشکیده بود. اختلاف تاج‌پوشش خشکیده در سطح شکل‌های مختلف زمین ناچیز بود. بیشینه‌ و کمینه سطوح خشکیده پوشش جنگل به‌ترتیب در جهت‌های جنوبی (۲/۷ درصد) و شمالی (۱/۷۳ درصد)، شیب ۲۰-۰ درصد (۲/۶ درصد) و بیش از ۸۰ درصد (۱/۵۲ درصد)، ارتفاع کمتر از ۱۳۰۰متر (۳/۳۶ درصد) و بیش از ۱۷۰۰متر (۰/۵۲ درصد)، سایه‌دامنه ۱۰۲-۰ (۲/۵۶ درصد) و ۲۵۵-۲۰۴ (۰/۸۲ درصد)، سازند گچساران (۵/۰۸ درصد) و سازند آسماری-شهبازان (۰/۹۶ درصد) مشاهده شد. بر این ‌اساس، مقادیر خشکیدگی در شیب‌های جنوبی ۹/۳۵ درصد بیشتر از شیب‌های شمالی، سایه‌دامنه کم ۶۸ درصد بیشتر از سایه‌دامنه زیاد و ارتفاعات پایین ۸۴/۵ درصد بیشتر از ارتفاعات بالا بود. خشکیدگی بیشتر جنگل در دامنه‌های کمتر سایه‌گیر و ارتفاعات پایین، که از شرایط محیطی خشک‌تری برخوردارند، بیان‌گر نقش مؤثر خشکسالی‌های اخیر در تشدید روند خشکیدگی این جنگل‌ها است.

مطالعه حاضر با هدف بررسی دامنه بوم شناختی گونه‌های چوبی و مهمترین عوامل مؤثر بر پراکنش آنها در جنگل‌های زاگرس استان ایلام انجام شد. خصوصیات فیزیکیوشیمیایی خاک و عوامل توپوگرافی در ۱۰۹ قطعه نمونه دایره‌ای شکل۵۰۰ مترمربعی در چهار منطقه جنگلی با دامنه ارتفاعی ۲۴۰۰-۸۰۰ متر از سطح دریا بررسی شد. فاصله عمودی قطعات نمونه در جهت شیب برابر با ۱۰۰ متر و فاصله مسیرهای نمونه‌برداری از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر متغیر بود. دامنه پراکنش بوم شناختی بر اساس مهمترین عوامل مؤثر در پراکنش گونه‌ها محاسبه شد. نتایج نشان داد که مهمترین عوامل پراکنش گونه‌های چوبی در زاگرس عبارتند از درصد رس، پتاسیم، نیتروژن، کربن، شن، فسفر و ارتفاع از سطح دریا (متر). گونه‌های تنگرس (Amygdalus orientalis)، شن (Lonicera  nummularifolia)، دافنه (Daphnae  mucronata) محلب (Cerasus mahaleb) و کیکم (Acer monspessulanum) در ارتفاعات بالا و دارای بیشترین میزان عناصر کربن، نیتروژن، پتاسیم و فسفر بودند. بلوط ایرانی (Quercus brantii) همراه با کیکم و دافنه به ترتیب  بیشترین و بنه (Pistacia atlantica)، بادام (Amygdalus arabica) و ارژن (Amygdalus orientalis) به ترتیب کمترین مقادیر شاخص آشیان بوم شناختی را نشان دادند. به‌طور کلی نتایج نشان داد که عوامل توپوگرافی و خاکی در پراکنش گونه‌های چوبی در منطقه مورد مطالعه نقش تعیین کننده‌ای دارند.